Overview

Artist: Ruangsak Anuwatwimon
Curator: Loredana Pazzini-Paracciani

Reincarnations is a multidisciplinary art project by Thai artist Ruangsak Anuwatwimon, which looks at ecologies of life that are in danger of extinction or are already extinct as a consequence of human actions, from exploiting natural resources to manipulating history and geography for political benefits, and not because of organic evolution. By including as wide a variety as possible of flora and fauna species, the aim of this ongoing project is for the artist to highlight the impact of their disappearance on not only natural ecosystems but also, crucially, mainstream national narratives.Anuwatwimon started developing Reincarnations in 2018 during his residency at the Center of Contemporary Art in Kitakyushu, Japan, where he researched on the death of significant exemplars such as the world’s last northern white rhino in Africa, the swallowtail butterfly species called the Bhutan glory in Thailand, and the Japanese wolf. Reincarnations II was subsequently developed as part of the Singapore Biennale 2019 where the artist focused on two species of trees in Singapore, the Hopea sangal and Sindora wallichii, that are critically endangered.

In its third iteration, Reincarnations III at Warin Lab Contemporary takes a close look at the extinction of selected animals at the intersection of human intervention. To do so, the exhibition features two- and three-dimensional works extending from the ongoing research on the Bhutan glory, which was native to the Chiang Dao mountains in northern Thailand and that disappeared in the 70s as a result of unethical collecting, and the Japanese wolf, last seen alive in the early 20th century. The butterfly and the wolf are accompanied by a newly commissioned piece inspired by a now-extinct deer species, the Schomburgk’s deer, which in the gallery becomes a staggering life-size installation.

This majestic animal, first described in the late 19th century, is native to central Thailand in the Chao Phraya plateau near Bangkok, today known as the Rangsit area where the artist conducted ground research. Last seen alive in the wild in 1932, the deer was declared extinct in 1938; however, the cause of its disappearance remains unclear. Significantly, the only embalmed exemplar resides not in Thailand, its home country, but in the National Museum of Natural History in Paris. Adding to its colonial trajectory, this local deer species was named after Sir Robert Schomburgk, who served as British consul in Bangkok from 1857 to 1864. Its unique basket-shape antlers have piqued the interest of many collectors with some theorizing to clone the animal in the attempt to overcome the laws of nature.

Interestingly, it was only in the mid-60s that the Schomburgk’s deer entered Western books, a period that intersects with the history of the location that Warin Lab Contemporary occupies and to which the artist responds with this site-specific work. The gallery premises are located, in fact, in the former house of Dr Boonsong Lekagul, a medical doctor and also the first researcher and ecologist of Thailand’s wildlife. In the 50s and 60s, Dr Boonsong not only researched on and advocated the preservation of endangered animal species in Thailand, but also produced and collected a number of books on wildlife, including the Schomburgk’s deer.

In Reincarnations III – Ecologies of Life, the environmentalist-zoologist-artist crosses multiple disciplines, on one hand highlighting the importance of caring for our planet and all the species that surround us while, on the other, emphasizing the role of art as a powerful tool for social activism both in relation to natural ecosystems and in response to hidden or forgotten national narratives.

ศิลปิน : เรืองศักดิ์ อนุวัตรวิมล

ภัณฑารักษ์ : Loredana Pazzini-Paracciani

Reincarnations เป็นโครงการศิลปะสื่อผสมที่สร้างสรรค์โดย เรืองศักดิ์ อนุวัตรวิมล โดยจับประเด็นสิ่งมีชีวิตในระบบนิเวศที่ใกล้จะสูญพันธุ์รวมถึงสิ่งมีชีวิตบางชนิดที่สูญพันธุ์ไปแล้วซึ่งไม่ได้เป็นการสูญพันธุ์โดยธรรมชาติแต่เป็นผลมาจากการกระทำของมนุษย์ที่เอารัดเอาเปรียบธรรมชาติและบิดเบือนประวัติศาสตร์และภูมิศาสตร์ เพื่อเอื้อผลประโยชน์ทางความเจริญและเศรษฐกิจ โครงการต่อเนื่อง Reincarnations ได้รวบรวมและศึกษาพรรณไม้และสัตว์ชนิดต่างๆ หลากหลายสายพันธุ์ โดยศิลปินต้องการแสดงให้เห็นว่าการสาบสูญของสายพันธุ์นั้นๆ มีผลกระทบไม่ใช่แค่ต่อระบบนิเวศ และยังต้องการบอกเล่าเรื่องราวนี้ให้เป็นที่รับทราบในวงกว้างเรืองศักดิ์ อนุวัตรวิมล เริ่มโครงการ Reincarnations เมื่อปี พ.ศ. 2561 ระหว่างที่ร่วมโครงการ ศิลปินพำนัก ณ Center of Contemporary Art ที่เมืองคิตะคิวชู ประเทศญี่ปุ่น โดยทำวิจัยเรื่องการสูญพันธุ์ของกลุ่มตัวอย่างที่น่าสนใจอย่างแรดขาวเหนือในแอฟริกา ผีเสื้อสมิงเชียงดาวในประเทศไทย และหมาป่าญี่ปุ่น จากนั้น ในปี พ.ศ. 2562 เรืองศักดิ์ได้พัฒนาโครงการ Reincarnations II เพื่อจัดแสดงในงาน Singapore Biennale 2019 โดยศิลปินนำเสนอเรื่องราวของต้นไม้สองสายพันธุ์ในประเทศสิงคโปร์ที่ใกล้จะสูญพันธุ์อย่าง ตะเคียนแก้ว (Hopea sangal) และ มะค่าแต้ (Sindora wallichii)

สำหรับ Reincarnations III ซึ่งจะจัดแสดงที่วารินแล็บ คอนเท็มโพรารี ศิลปินเจาะประเด็นการสูญพันธุ์ของสัตว์ ซึ่งเกิดจากการเข้ามาแทรกแซงของมนุษย์ นิทรรศการนี้ประกอบไปด้วยผลงานสองมิติและสามมิติ ที่ขยายผลจากงานวิจัยของเรืองศักดิ์เกี่ยวกับผีเสื้อสมิงเชียงดาว ซึ่งพบได้เฉพาะบนดอยเชียงดาวทางภาคเหนือของประเทศไทยเพียงแห่งเดียว ผีเสื้อสมิงเชียงดาวเป็นผีเสื้อพันธุ์หายากที่มีความสวยงามและเป็นที่ต้องการของตลาด โดยคาดว่าสูญพันธุ์ไปเมื่อช่วงปี พ.ศ. 2513-2523 ด้วยสาเหตุจากการค้าและการสะสมเป็นสมบัติส่วนตัวอย่างไม่เป็นธรรม และเรื่องราวของหมาป่าญี่ปุ่นที่ถูกบันทึกว่ายังมีชีวิตอยู่ครั้งสุดท้ายเมื่อต้นศตวรรษที่ 20 นอกจากผลงานจัดแสดงทั้งสองชิ้นแล้ว เรืองศักดิ์ ยังสร้างผลงานชิ้นใหม่ซึ่งเกิดจากการค้นคว้าถึงการสูญพันธุ์ของ “เนื้อสมัน” หรือกวางเขาสุ่มโดยจัดแสดงประติมากรรมเสมือนจริง ขนาดเทียบเท่ากับเนื้อสมันเมื่อครั้งยังมีชีวิตอยู่

เนื้อสมันถูกพูดถึงครั้งแรกเมื่อปลายศตวรรษที่ 19 เป็นสัตว์พันธุ์พื้นเมืองของประเทศไทย อาศัยอยู่บริเวณลุ่มแม่น้ำเจ้าพระยา แถวทุ่งรังสิต ซึ่งเป็นบริเวณที่เรืองศักดิ์ลงพื้นที่เก็บข้อมูลวิจัย มีบันทึกว่าเนื้อสมันยังมีชีวิตครั้งสุดท้ายเมื่อปี พ.ศ. 2475 และถูกประกาศเป็นสัตว์สูญพันธุ์เมื่อปี พ.ศ. 2481 ทั้งนี้ สาเหตุของการสูญพันธุ์ยังไม่เป็นที่แน่ชัด ประเด็นที่น่าสนใจก็คือ ตัวอย่างเนื้อสมันสภาพสมบูรณ์ ไม่ได้จัดเก็บอยู่ในบ้านเกิดอย่างประเทศไทย แต่อยู่ที่พิพิธภัณฑ์ National Museum of Natural History ณ กรุงปารีส ประเทศฝรั่งเศส หากย้อนไปถึงเหตุการณ์ช่วงล่าอาณานิคม เนื้อสมันหรือกวางเขาสุ่ม ถูกตั้งชื่อเป็นภาษาอังกฤษตามชื่อของ Sir Robert Schomburgk กงสุลสหราชอาณาจักรประจำสยามช่วงปี พ.ศ. 2400 – 2407 ด้วยความสวยงามและเขากวางทรงตะกร้าซึ่งเป็นเอกลักษณ์ เนื้อสมันจึงเป็นที่สนใจของนักสะสมและได้เกิดทฤษฎีการโคลนนิ่ง (Cloning) ซึ่งเป็นความพยายามที่มนุษย์ต้องการจะอยู่เหนือกฎของธรรมชาติ

ศิลปินสร้างผลงานศิลปะเฉพาะที่ (site specific) เพื่อถ่ายทอดเรื่องราวของเนื้อสมัน เนื่องจากมีความเกี่ยวโยงกับประวัติศาสตร์ของพื้นที่ตั้งของวารินแล็บ คอนเท็มโพรารี อย่างน่าสนใจ กล่าวคือห้องแสดงงานของ วารินแล็บ คอนเท็มโพรารี่ เป็น โถงขนาดใหญ่ซึ่งเป็นบ้านเดิมของนายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล นักวิจัย และนักนิเวศวิทยา คนสำคัญของประเทศไทย โดยท่านได้ทำงานวิจัยและสนับสนุนการสงวนรักษาพันธุ์สัตว์ ที่ใกล้จะสูญพันธุ์ในประเทศไทยในช่วงตั้งแต่ปี 2493 ถึง ปี 2512 และยังได้เก็บรวมรวม ค้นคว้า และเขียนหนังสือจำนวนมากเกี่ยวกับสัตว์ป่า รวมไปถึงเรื่องราวของเนื้อสมันด้วย ทั้งนี้ พบว่าในปี พ.ศ. 2508 เป็นครั้งแรกที่เรื่องราวของเนื้อสมันปรากฏ อยู่ในหนังสือที่ตีพิมพ์ในต่างประเทศ

ในนิทรรศการ Reincarnations III – Ecologies of Life นี้ เรืองศักดิ์ ผู้สวมหมวกด้านการอนุรักษ์ ด้านสัตววิทยา และด้านศิลปะ นอกจากจะต้องการชี้ให้เห็นถึงความสำคัญของการเอื้ออาทร ต่อโลกและต่อสิ่งมีชีวิตที่อยู่ร่วมกับมนุษยชาติแล้ว ยังต้องการเน้นย้ำบทบาทของศิลปะในฐานะเครื่องมืออันทรงพลังในการขับเคลื่อนทางสังคม ทั้งในส่วนที่เกี่ยวข้องกับระบบนิเวศ และการสื่อสารเรื่องราวที่อาจถูกปิดบังหรือหลงลืมในสังคม

Documentary

Reincarnations III : Ecologies of Life

‘Reincarnations III’ is the third iteration of ‘Reincarnations’, a multidisciplinary art project which looks at ecologies of life that are in danger of extinction or are already extinct as a consequence of human actions by Thai artist, Ruangsak Anuwatwimon.

Conversations

Art and Environment: The Dynamics of the Public and Private Sectors | The Dialogue EP.1

What are the differences in presenting art that considers environmental activism in public institutions and private spaces? Do these two platforms complement or compete with each other?

Panelists include:
Patrick Flores
Loredana Pazzini-Paracciani
Ruangsak Anuwatwimon

Moderated by Sukontip Prahanpap

Conversations

Saving Endangered Species | Art Discusses Anthropocene EP.1

When arts and science collide… A visual artist unapologetically points out the issue of animal extinction as a result of human action through his recent art exhibition. The platform sparks conversations with a scientist who led the team to successfully save the endangered Sarus Crane and return to its natural habitat. In the same conversation, the fish expert also raises awareness of a critically endangered fish species “Somphongsi Rasbora” and its disappearing habitat in Thailand.

เมื่อศิลปะพบกับวิทยาศาตร์ ประเด็นที่เราได้รับรู้คือ การกระทำของมนุษย์ก่อให้เกิดผลกระทบใหญ่หลวง จนสัตว์และพืชบางชนิดสูญพันธ์ุไปจากโลก เชิญร่วมรับฟังข้อมูลจากศิลปิน และนักวิชาการ ถึงสัตว์ที่สูญพันธุ์ไปแล้ว และสัตว์ที่กำลังถูกคุกคาม เราจะช่วยกันอย่างไรที่จะยับยั้งไม่ให้ปลาซิวสมพงษ์สูญพันธุ์ในช่วงชีวิตของเรา

IN THE PRESS - readthecloud.co

เมื่องานศิลปะส่งเสียง เล่าบทเรียนการสูญพันธุ์

ศิลปะเรื่องสัตว์สูญพันธุ์ในแกลลอรี่บ้านเก่าของ นพ. บุญส่ง เลขะกุล ผู้ผลักดัน พรบ. คุ้มครองสัตว์ป่าและอุทยานแห่งชาติ

เมื่อพูดถึง ‘สมัน’ หลายคนก็คงจำมันในฐานะหนึ่งในสัตว์สงวนที่สูญพันธุ์ไปแล้ว เป็นแค่บทท่องจำหนึ่งในวิชาเรียนที่ไม่ได้มีความหมายใดๆ มากกว่านั้น

น้อยคนนักที่จะรู้ว่า สมันคือหนึ่งในกวางที่มีเขาสวยที่สุดในโลก แตกกิ่งก้านได้มากถึง 33 กิ่ง และมีถิ่นอาศัยเฉพาะในลุ่มน้ำเจ้าพระยาของไทยเท่านั้น แต่ด้วยการล่าและสูญหายของพื้นที่ชุ่มน้ำ ทำให้เผ่าพันธุ์ของพวกมันต้องจบสิ้นไป

ในช่วงไม่กี่ศตวรรษที่ผ่านมา การสูญพันธุ์บนโลกเกิดขึ้นรวดเร็วยิ่งกว่ายุคไหนๆ จนมีคำกล่าวที่ว่า เรากำลังอยู่ในยุคแห่งการสูญพันธุ์ครั้งใหญ่ครั้งที่ 6 (The 6th Mass Extinction) ซึ่งครั้งนี้มีสาเหตุมาจากน้ำมือมนุษย์

หลายครั้งการสูญพันธุ์ไม่ได้เกิดกับสัตว์ใหญ่ที่สง่างามดึงดูดความสนใจ แต่เกิดกับแมลงตัวเล็กๆ กบเขียดตัวน้อยๆ ที่หายไปแบบเงียบๆ ไม่เป็นข่าว จะรู้กันก็แค่ในแวดวงนักวิชาการแคบๆ

ที่ผ่านมา งานด้านวิทยาศาสตร์และศิลปะมักจะอยู่แยกกัน พูดกันคนละภาษา แต่วันนี้ ศิลปินคนหนึ่งกำลังทำให้โลกทั้งสองมาบรรจบกัน เขาคือศิลปินที่ทำงานค้นคว้าข้อมูลอย่างหนัก เพื่อสื่อสารเรื่องราวของการสูญพันธุ์ออกมาให้เข้าถึงคนทั่วไป

“ผมอยากให้ศิลปะเป็นอีกหนึ่งกระบอกเสียงที่ช่วยสื่อสารเรื่องราวตรงนี้” โจ้-เรืองศักดิ์ อนุวัตรวิมล ศิลปินหัวใจรักธรรมชาติกล่าวถึงผลงานครั้งล่าสุด ‘Reincarnation III – Ecologies of Life’ ซึ่งเพิ่งจัดแสดงที่ Warin Lab Contemporary ย่านเจริญกรุง ในช่วงเดือนพฤษภาคมถึงกรกฎาคมที่ผ่านมา

ในการจัดแสดงครั้งนี้ ไม่ได้มีเพียงแต่ศิลปะให้เสพเท่านั้น แต่ในวันที่ 25 มิถุนายน 2564 ทาง IUCN ประเทศไทย ได้จัดงานเสวนาที่ชวนนักวิทยาศาสตร์และศิลปินมาพูดคุยร่วมกันในหัวข้อ ‘คืนชีวิต คิดเผื่อธรรมชาติ’ โดยมี น.สพ.ดร.บริพัตร ศิริอรุณรัตน์ ประธานมูลนิธิโลกสีเขียว และ อาจารย์ชวลิต วิทยานนท์ นักวิชาการอิสระ ผู้เชี่ยวชาญด้านปลาและสัตว์น้ำจืด มาเป็นวิทยากรเพื่อเล่าเรื่องราวบทเรียนจากการสูญพันธุ์ นับตั้งแต่สมันไปจนถึงปลาตัวเล็กๆ

จาก ‘ผีเสื้อสมิงเชียงดาว’ ถึง ‘เนื้อสมัน’ – สายพันธุ์ที่ไม่มีวันกลับมา

ใครๆ ก็รู้ว่าผีเสื้อคู่กับดอกไม้ แต่น้อยคนนักที่จะรู้ว่า ไม่ใช่แค่มีดอกไม้แล้วผีเสื้อก็จะอยู่ได้

ความลับก็คือ หนอนผีเสื้อแต่ละชนิดกินพืชอาหารที่ต่างชนิดกัน ทำให้แม่ผีเสื้อต้องวางไข่บนใบของพืชกลุ่มนั้นเท่านั้น เช่น ผีเสื้อหนอนใบรักวางไข่บนใบของต้นรัก ผีเสื้อหนอนมะนาวก็จะวางไข่บนใบของพืชกลุ่มมะนาว เป็นต้น ดังนั้น หากพืชชนิดหนึ่งหายไป อาจทำให้ผีเสื้อกลุ่มหนึ่งหายไปเลยก็ได้

และนั่นก็คือสิ่งที่เกิดขึ้นกับ ‘ผีเสื้อสมิงเชียงดาว’ (Bhutan Glory) สายพันธุ์ย่อยหนึ่งซึ่งมีถิ่นอาศัยเฉพาะที่ป่าเชียงดาวเท่านั้น แต่ปัจจุบันไม่มีใครพบเห็นมันมานานกว่า 30 ปีแล้ว

การสูญพันธุ์ของผีเสื้อชนิดหนึ่งอาจไม่อยู่ในการรับรู้ของคนทั่วไป แต่สำหรับคนรักผีเสื้ออย่างเรืองศักดิ์ นี่คือสิ่งที่น่าเสียดายอย่างมาก แม้เขาจะพยายามขึ้นดอยไปตามหาหลายครั้ง แต่ทว่าก็ไม่เคยพบเจออีกเลย

“ผมเคยถามเพื่อนที่เป็นนักนักพันธุศาสตร์ว่า จะโคลนนิ่งมันกลับมาได้ไหม แต่สิ่งที่เขาถามกลับคือ โคลนนิ่งแล้วได้อะไร พืชอาหารของผีเสื้อก็ไม่มีแล้ว พื้นที่อาศัยก็เปลี่ยนแปลงไปหมดแล้ว” เรืองศักดิ์บอกด้วยความเศร้า

ตัดภาพไปใน พ.ศ. 2561 เมื่อเขามีโอกาสแสดงผลงานศิลปะที่ประเทศญี่ปุ่น เขาก็นึกถึงผีเสื้อชนิดนี้ขึ้นมา และตั้งคำถามต่อว่า นอกจากผีเสื้อสมิงเชียงดาวแล้ว โลกของเรามีสัตว์ชนิดไหนที่สูญพันธุ์ไปอีกบ้าง และนั่นก็เป็นจุดเริ่มต้นของผลงานศิลปะที่ชื่อ Reincarnation เป็นครั้งแรกที่ญี่ปุ่นเพื่อสื่อสารประเด็นการสูญพันธุ์

ผลงานที่เขาแสดงครั้งนั้น มีทั้งภาพวาดของแรดขาวเหนือ (Northern White Rhino) ที่ตัวผู้ตัวสุดท้ายบนโลกตายลงในปีนั้น ผลงานเปเปอร์มาเช่หมาป่าญี่ปุ่น (Japanese Wolf) ที่เขาเลือกใช้กระดาษจากหน้าหนังสือที่มีเรื่องราวหรือภาพของหมาป่าชนิดนี้ และผลงานภาพพิมพ์ความละเอียดสูงของผีเสื้อสมิงเชียงดาว ที่เขาจงใจพิมพ์ออกมาเฉพาะส่วนปีก โดยเว้นส่วนลำตัวไว้

“ผมตั้งใจจะสื่อสารว่า ในการสะสมผีเสื้อของมนุษย์ เรามองเห็นแค่ปีกสีสวย แต่ไม่เคยมองเห็นชีวิตที่เหลือของมัน”

จากงานแรกที่ญี่ปุ่น มาสู่งาน Reincarnation II ที่สิงคโปร์ ที่เขาเลือกสื่อสารเรื่องของต้นตะเคียนแก้ว (Hopea Sangal) ต้นไม้ของสิงคโปร์ที่ต้นสุดท้ายถูกโค่นลงเมื่อ พ.ศ. 2545 โดยเขานำดินจากพื้นที่ที่ต้นไม้นั้นเคยอยู่ มาผสมกับดินปั้น เพื่อใส่เบ้าพิมพ์ออกมาเป็นใบไม้เล็กๆ นับหมื่นใบ

และล่าสุดกับผลงาน Reincarnation III – Ecologies of Life ที่กรุงเทพมหานคร ซึ่งเขาได้นำงานเก่าอย่างผีเสื้อสมิงเชียงดาวและหมาป่าญี่ปุ่นมาจัดแสดงอีกครั้ง และเพิ่มผลงานชิ้นล่าสุดคือรูปปั้นสมันขนาดเสมือนจริง

“ก่อนจะปั้นผมก็ไปหาข้อมูล ทั้งจากหนังสือเก่าๆ คำบอกเล่าของคนสมัยก่อน แต่ยิ่งค้นมากขึ้น กลับยิ่งพบว่าเราแทบไม่มีความรู้อะไรเกี่ยวกับสมันเลย เราไม่รู้ว่าเสียงร้องมันเป็นยังไง ตัวมันสูงแค่ไหน หรือมีความสัมพันธ์กับสัตว์อื่นๆ ยังไง” ศิลปินหัวใจอนุรักษ์สะท้อนถึงความน่าเสียดาย

ไม่ใช่แค่ความรู้ที่หายไปเท่านั้น แต่ทั้งประเทศที่เป็นบ้านเกิดของสมัน กลับไม่เหลือแม้กระทั่งซากที่สมบูรณ์เพียงพอให้ศึกษา หากใครอยากจะเห็นซากสมันตัวจริงที่สตัฟฟ์ไว้ ก็ต้องบินไปดูไกลถึงพิพิธภัณฑ์ที่ปารีส ประเทศฝรั่งเศส

“ตอนไปแสดงงานที่ฝรั่งเศส ผมก็ได้เข้าพิพิธภัณฑ์นี้ พอได้เห็นซากสมันของจริง ผมยืนน้ำตาไหลเลย คือเขาเก็บรักษาดีมาก ส่วนบ้านเรากลับไม่มีอะไรเลย อย่างดีสุดก็น่าจะแค่เขาที่ประดับตามฝาผนัง” เรืองศักดิ์เล่า

ด้วยความที่สมันมีเขาขนาดใหญ่และแตกกิ่งก้านสาขาอลังการ ทำให้สมันต้องอาศัยในที่โล่ง ไม่สามารถเข้าพุ่มทึบได้เพราะเขาจะไปเกี่ยวกิ่งไม้ ทำให้สมันตกเป็นเป้าของการล่าอย่างง่ายดาย

“สมัยก่อนเวลาเขาล่าสมัน เขาจะใช้วิธีเอาเขาของสมันตัวเล็กๆ มาฝนให้บาง ทำที่คาดไว้กับหัว แล้วคลานไปใกล้ สมันก็นึกว่าตัวผู้ตัวอื่นมาแย่งพื้นที่ มันก็จะเข้ามาหา คนที่แอบอยู่ก็ใช้ฉมวกแทง” อาจารย์ชวลิตเล่าถึงการตายอย่างน่าเสียดายของสมัน ซึ่งในสมัยนั้น หนังสมันถือเป็นสินค้าส่งออกหลักที่ส่งออกกันนับแสนชิ้นต่อปี”

แน่นอนว่าเมื่อการล่าดำเนินไปในระดับนี้ สุดท้ายย่อมลงเอยด้วยการหมดลง และครองตำแหน่งกวางกลุ่มเดียวของโลกที่สูญพันธุ์ในรอบร้อยปี

“สมัยก่อนคนไทยไม่ได้แยกระหว่างเก้ง กวาง สมัน ละมั่ง เราเรียกเหมาะรวมว่า ‘เนื้อ’ เหมือนกันหมด อย่างคำว่า ‘เนื้อสวรรค์’ ที่เรากินทุกวันนี้ จริงๆ แต่ก่อนคือเนื้อสมัน ต่อมาพอสมันหายไป เลยใช้เนื้อวัวแทน และเปลี่ยนจากคำว่าเนื้อสมันเป็นเนื้อสวรรค์” อาจารย์ชวลิตเล่าเกร็ดความรู้ที่ทั้งน่าสนใจและน่าเศร้าใจไปพร้อมๆ กัน

“สมันตัวสุดท้ายเท่าที่รู้กัน ก็คือตัวที่ถูกเลี้ยงในวัดแห่งหนึ่งของจังหวัดสมุทรสาคร ซึ่งวันหนึ่งก็ถูกชายขี้เมาตีตาย”

และนั่นก็คือบทอวสานที่ไม่น่าเกิดขึ้นของกวางที่สวยงามที่สุดชนิดหนึ่งของโลก

ในการสร้างผลงานรูปปั้นสมันตัวนี้ของเรืองศักดิ์ เขาเล่าว่า ได้เดินทางไปในพื้นที่ที่มีรายงานว่าเคยพบสมันในอดีต เช่น ประตูน้ำจุฬาลงกรณ์ ข้างฟิวเจอร์ปาร์ครังสิต เพื่อไปเก็บดินและวัสดุจากพื้นที่นั้นมาปั้น ซึ่งสิ่งที่พบก็คือ หลายพื้นที่ที่เคยเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำสมบูรณ์ที่สมันเคยอยู่ ปัจจุบันกลายเป็นพื้นที่ที่เขามาทิ้งขยะก่อสร้าง

ศิลปินยืนเล่าให้เราฟังข้างรูปปั้นสมันที่มีเศษแก้วปักอยู่บนหลัง

สิ่งที่หายไปไม่ใช่แค่สัตว์ชนิดหนึ่ง แต่คือทุ่งน้ำท่วมอันแสนสมบูรณ์ที่ปัจจุบันถูกถมจนไม่เหลือเค้าเดิมอีกแล้ว

บทเรียนจากกระเรียนไทย – ความหวังครั้งใหม่ของงานอนุรักษ์

หากย้อนกลับไปเมื่อ 30 กว่าปีที่แล้ว นกกระเรียนไทยถูกขึ้นแท่นให้อยู่ในสถานะ ‘สูญพันธุ์จากธรรมชาติ’

แม้จะเคยมีความร่วมมือกับต่างชาติในการนำนกกระเรียนจากออสเตรเลียมาปล่อย แต่สุดท้ายก็ไม่รอด ไม่ว่าจะด้วยเทคโนโลยีที่ยังไม่พร้อม หรือนกกระเรียนที่นำมาปล่อยเป็นคนละชนิดย่อยกับที่เคยอยู่ที่ไทย แต่ทีมนักวิจัยก็ไม่หมดหวัง ความพยายามครั้งใหม่เริ่มขึ้นเมื่อได้รับบริจาคไข่นกกระเรียนจากทางชายแดนเขมร ซึ่งคราวนี้เป็นชนิดย่อยเดียวกับที่เคยมีในไทย และได้ถูกนำมาเพาะเลี้ยงที่สวนสัตว์โคราช

“เมื่อสามสิบปีก่อน เจ้าหน้าที่ของสวนสัตว์โคราชมีความรู้น้อยมาก เริ่มลองผิดลองถูก เลี้ยงเหมือนเลี้ยงไก่ เลี้ยงนกอื่นๆ จนเริ่มผสมพันธุ์นกกระเรียนได้สำเร็จ แต่ลูกนกที่เกิดมาไม่สมบูรณ์ทุกตัว เกิดมานิ้วเท้างอบ้าง จะงอยปากบิดบ้าง ตายไปบ้าง” น.สพ.ดร.บริพัตร อดีตผู้อำนวยการสำนักอนุรักษ์วิจัยและการศึกษา องค์การสวนสัตว์ฯ เล่าย้อนให้ฟังถึงความพยายามในยุคนั้น ที่นักวิทยาศาสตร์รุ่นก่อนพยายามเรียนรู้จากนกกระเรียนซึ่งเป็นความท้าทาย และต้องใช้เวลาราว 7 ปี กว่าที่จะได้ลูกนกตัวแรกที่เกิดในกรงเลี้ยง และใช้เวลาอีกกว่าสิบปี กว่าที่จะเพาะลูกนกได้มากพอในแต่ละปี (มากกว่า 10 – 20 ตัว) เพื่อทดลองปล่อยคืนสู่ธรรมชาติ

แต่ความยากกว่าสิบปีนั้น เป็นเพียงแค่บันไดขั้นแรก ความยากข้อต่อมาก็คือ การหาสถานที่เหมาะสมในการปล่อย

การปล่อยคืนสู่ธรรมชาติ ไม่ใช่แค่เปิดกรงให้นกบินออกไปแล้วจบ แต่ต้องมีการศึกษาวิจัยอย่างละเอียดในทุกมิติของชีวิตนกกระเรียน เพื่อให้มั่นใจว่าหากปล่อยไปแล้วนกจะรอด

“เราร่วมกับหลายมหาวิทยาลัยมากในการศึกษา ซึ่งเราไม่ได้เริ่มจากนักปักษีวิทยานะ แต่เริ่มจากนักนิเวศวิทยาผู้เชี่ยวชาญเรื่องพื้นที่ชุ่มน้ำ ไปวิจัยว่าพื้นที่ชุ่มน้ำแบบไหน ที่ใหน ที่จะเป็นบ้านของนกกระเรียนได้ ปัจจัยคุกคามคืออะไร ในอดีตมันหายไปจากประเทศไทยได้ยังไง มันกินแค่ปูปลากุ้งหอยอย่างเดียวหรือเปล่า ซึ่งเราก็ได้เรียนรู้จากเพื่อนเราทางเขมรและเวียดนามว่าไม่ใช่ ถ้าในช่วงหน้าแล้ง เขาจะกินหญ้าแห้วทรงกระเทียม หน้าตาเหมือนต้นหอมเขียวๆ หน้าฝนจะแทงมาเหนือน้ำ พอน้ำแห้งมันจะสะสมอาหารในหัวที่อยู่ใต้ดิน นกกระเรียนจะใช้ปากจิกกิน” สัตวแพทย์นักอนุรักษ์เล่าถึงข้อมูลที่ไม่ง่ายในการได้มา

ในขณะที่นักวิจัยฝั่งหนึ่งวุ่นอยู่กับการศึกษานิเวศวิทยาของนกกระเรียน นักวิจัยในสวนสัตว์ก็ต้องเตรียมพร้อมลูกนกที่จะปล่อย โดยมีโจทย์ยากอย่างที่ 3 คือ เลี้ยงลูกนกอย่างไรให้มันไม่คุ้นเคยกับคน

“นกที่จะปล่อย ต้องเห็นคนแล้วบินหนี ไม่ใช่วิ่งเข้าหา ไม่งั้นเขาจะเสี่ยงต่อการถูกทำร้าย” หมอบริพัตรอธิบาย ซึ่งทางออกก็คือการเลี้ยงในรูปแบบที่เรียกว่า Isolation Rearing คือการเลี้ยงแยกจากคน โดยคนที่จะเข้าไปให้อาหารต้องพรางตัวด้วยชุดคลุมสีขาว-แดง เลียนแบบสีขนนกกระเรียน

จากความพยายามของทุกฝ่าย ทำให้ในที่สุดการปล่อยนกกระเรียนคืนสู่ธรรมชาติก็เกิดขึ้นใน พ.ศ. 2553 ที่จังหวัดบุรีรัมย์ โดยเป็นการปล่อยในรูปแบบค่อยเป็นค่อยไปหรือ Soft Release ที่เริ่มจากนำนกเด็กมาอยู่ในกรงที่ติดตั้งในพื้นที่ เพื่อให้นกคุ้นชินกับสภาพดินฟ้าอากาศ และเมื่อนกคุ้นกับสถานที่ สภาพดินฟ้าอากาศและสิ่งแวดล้อมที่อยู่รอบตัวแล้ว ค่อยๆ ลดปริมาณอาหารลง ให้นกหากินเองมากขึ้นในกรง จนในที่สุดทีมงานจะเปิดกรงให้เขาหากินอย่างอิสระตามธรรมชาติต่อไป โดยติดตั้งเครื่องส่งสัญญาณดาวเทียมไว้ที่ตัวนก เพื่อติดตามตำแหน่งการหากินและพฤติกรรมประจำวัน

และนั่นก็มาถึงความยากลำดับที่ 4 การติดตามหลังปล่อย

“ข้อมูลจากดาวเทียมอย่างเดียวไม่พอ ต้องมีนักวิจัยตามไปดูจริงๆ ในพื้นที่ด้วยว่านกอยู่ที่ไหน ทำอะไรบ้าง ตอนไหนหากิน ตอนไหนพักผ่อน ตามนกตั้งแต่เช้ายันเย็น นี่เป็นงานของนักปักษีวิทยาภาคสนามที่ต้องอึดและทนแดดทนฝนมาก รวมถึงต้องได้รับการยอมรับจากชาวบ้านและหน่วยราชการที่เกี่ยวข้องด้วย” หมอบริพัตรพูดถึงอีกหนึ่งสายงานที่หนักหนาไม่แพ้กัน

จนกระทั่ง พ.ศ. 2557 นกที่ปล่อยเริ่มจับคู่ผสมพันธุ์ และ 2 ปีถัดมาก็พบการทำรังวางไข่และลูกนกก็ฟักเป็นตัวสำเร็จ นับเป็นลูกนกกระเรียนที่เกิดเองตามธรรมชาติครั้งแรกในรอบ 30 กว่าปี ซึ่งทำให้นักวิจัยได้เฮลั่นราวกับวิศวกรนาซ่าสามารถนำยานลงจอดบนดาวอังคาร และนับจากนั้น การเพาะเลี้ยงเพื่อปล่อยคืนก็ดำเนินต่อไป ควบคู่กับการจับคู่ผสมพันธุ์วางไข่ของพ่อแม่นกตามธรรมชาติ ซึ่งบางปีก็มากถึง 10 รัง

“สิ่งที่เราได้เรียนรู้คือ น้ำสำคัญกับนกกลุ่มนี้มาก อย่างเช่นปีก่อนที่น้ำแล้งมาก ขนาดที่อ่างเก็บน้ำแห้งจนลงไปเดินได้ ปีนั้นนกกระเรียนไม่มีวางไข่สักรังเลย พอปีต่อมามีฝนปกติ นกก็กลับมาวางไข่” หมอบริพัตรย้ำถึงความสำคัญของพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีต่อนกกระเรียนไทย

และงานชิ้นสุดท้ายที่จะไม่พูดถึงไม่ได้ ก็คือการสร้างความเข้าใจกับชุมชน เพื่อให้พวกเขาเปิดใจพร้อมต้อนรับสมาชิกใหม่ ซึ่งหนึ่งในโมเดลที่นำมาใช้ก็คือการทำแบรนด์ ‘ข้าวสารัช’ ที่มาจากชื่อภาษาอังกฤษของนกกระเรียนที่ว่า Sarus Crane โดยเงื่อนไขของข้าวที่จะมาเป็นส่วนหนึ่งของแบรนด์นี้ได้คือ ต้องเป็นนาอินทรีย์ที่อนุญาตให้นกกระเรียนเข้ามาอาศัยหากินด้วย

“นกกระเรียนกินปู กินหอยเชอรี่ กำจัดวัชพืชในนาข้าว ชาวนาก็ได้ประโยชน์จากนิเวศบริการของนกกระเรียน แถมขายข้าวได้ราคาดีขึ้น ต่อยอดเป็นผลิตภัณฑ์อื่นๆ ได้ เขาก็แฮปปี้ นี่เป็นโมเดลที่ได้มาจากเขมรที่เขาทำกับนกช้อนหอย (Ibis) ซึ่งเราไม่คิดฝันว่าจะสำเร็จ แต่เราเจอพี่น้องชาวนาที่ตั้งใจและรักนกมาก พอมาถึงตรงนี้ งานของนักวิจัยจะเปลี่ยนไปอีกอย่าง คือจัดค่ายเยาวชน ตั้งศูนย์เรียนรู้ ฝึกไกด์ท้องถิ่น” หมอบริพัตรเล่า

ความตื่นเต้นที่นกกระเรียนไทยกลับสู่ผืนนาบุรีรัมย์ไม่ได้หยุดอยู่แค่กลุ่มนักวิจัยเท่านั้น แต่คนทั้งจังหวัดบุรีรัมย์ก็เริ่มรับรู้และตื่นเต้นตามไปด้วย อย่างเช่นในกีฬาเยาวชนแห่งชาติที่จัดขึ้นที่บุรีรัมย์ ก็มีนกกระเรียนไทยเป็นมาสคอตชื่อ ‘น้องเหินหาว’ ส่วนบริษัทน้ำตาลบุรีรัมย์ ซึ่งเป็นนักธุรกิจท้องถิ่นในพื้นที่ก็เสนอตัวเข้ามาช่วย โดยบริจาคเงินก้อนใหญ่เพื่อก่อตั้งศูนย์เรียนรู้นกกระเรียนไทย หรือทางโรงแรมอมารีในพื้นที่สนามกีฬาใหญ่ของบุรีรัมย์ ก็นำข้าวสารัชมาวางจำหน่ายในล็อบบี้ ทางด้านภัตตาคารหรูก็มีข้าวสารัชในเมนู ไปจนถึงการสนับสนุนด้านเงินทุนขององค์กรสิ่งแวดล้อมมากมายทั้งไทยและต่างประเทศ ไปจนถึงคนทั่วไปที่บริจาคให้ผ่านโครงการอุปการะนกกระเรียนไทย จนการฟื้นฟูนกกระเรียนถือเป็นหนึ่งโมเดลของความสำเร็จในแวดวงอนุรักษ์

“เป็นความมหัศจรรย์มากที่นกพาคนเหล่านี้ให้เข้ามาทำงานด้วยกัน จนเปลี่ยนสถานภาพนกกระเรียนไทยจาก Extinct in the Wild มาเป็น Critical Endangered ได้” หมอบริพัตรเล่าด้วยความภูมิใจ

“โมเดลของความยั่งยืนก็คือ นกเอาอะไรมาให้ชาวบ้าน มันเป็นความยั่งยืนทางเศรษฐกิจจริงๆ ไม่ใช่แค่ความสวยงาม ความภูมิใจ มันมีรายได้กลับมาสู่ครอบครัว สู่ชุมชนด้วย ทุกอย่างไปด้วยกัน ทั้งความรัก ความเมตตา ความสวยงาม ระบบนิเวศ และเศรษฐกิจ” หมอบริพัตรสรุป

อาจไม่ผิดนักหากจะพูดว่า นี่คือตัวอย่างของการอนุรักษ์ความหลากหลายทางชีวภาพที่กินได้

ปลาซิวสมพงษ์สุดหายาก – ประวัติศาสตร์ต้องไม่ซ้ำรอย

ย้อนกลับไปหลายปีที่แล้ว มีข่าวเล็กๆ ข่าวหนึ่งในแวดวงอนุรักษ์ นั่นคือการค้นพบปลาซิวสมพงษ์ในธรรมชาติ

สำหรับคนทั่วไป นี่ก็แค่ปลาตัวเล็กๆ ที่ไม่มีอะไรน่าสนใจ แต่สำหรับคนในวงการปลาน้ำจืดแล้ว ดีกรีความน่าตื่นเต้นครั้งนี้เทียบเท่าการที่มีคนพบสมันเดินอยู่กลางทุ่งรังสิตในยุค 4G

“ปลาซิวสมพงษ์ถือว่าเป็นสัตว์ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่งหนึ่งในร้อยของโลก ที่ผ่านมาเห็นกันอยู่แค่ในตู้ปลา ซึ่งส่วนใหญ่อยู่ที่ต่างประเทศ แต่เราไม่เคยรู้ว่าในธรรมชาติมันอยู่ที่ไหน” อาจารย์ชวลิตให้ข้อมูล

ปลาซิวชนิดนี้ได้รับการตั้งชื่อครั้งแรกเมื่อ 60 กว่าปีที่แล้ว เมื่อนักเลี้ยงปลาสวยงามที่ต่างประเทศเจอปลาชนิดนี้ปนอยู่กับปลาซิวอื่นๆ ที่ส่งไปจากเมืองไทย และเมื่อศึกษาก็พบว่าเป็นปลาชนิดใหม่ที่ไม่เคยมีบันทึกมาก่อน จึงตั้งชื่อว่า ปลาซิวสมพงษ์ เพื่อเป็นเกียรติแก่ คุณสมพงษ์​ เล็กอารี ผู้ส่งออกปลาสวยงามยุคบุกเบิกของไทย

นับจากวันนั้น ผู้สนใจปลาน้ำจืดก็พยายามตามหาปลาชนิดนี้ในธรรมชาติหลายครั้ง แต่ก็ไม่เคยพบเจอ จนกระทั่งหลายสิบปีผ่านไป เมื่อมีนักวิจัยที่กำลังศึกษาเรื่องการเลี้ยงปลาร่วมกับนาข้าว เจอตัวอย่างปลาที่ระบุชนิดไม่ได้ และโพสต์ถามลงโซเชียลมีเดีย ข่าวนี้ก็ได้สร้างความตื่นเต้นไปทั่ววงการปลาน้ำจืด 

นี่คือการพบถิ่นอาศัยในธรรมชาติของปลาซิวสมพงษ์เป็นครั้งแรกของโลก

สถานที่นั้น ก็คือทุ่งใหญ่ท่าเรือ-ปากพลี จังหวัดนครนายก ซึ่งเป็นพื้นที่ชุ่มน้ำสาธารณะอันอุดมสมบูรณ์ที่หลงเหลืออยู่แค่ไม่กี่แห่งในประเทศไทย

“ผมเรียกว่าพื้นที่แบบนี้ว่า เป็นระบบนิเวศที่ใกล้สูญพันธุ์อย่างยิ่ง คือพื้นที่ชุ่มน้ำที่มีการท่วมและลดของน้ำตามฤดูกาล ทำหน้าที่เหมือนแก้มลิง ช่วงน้ำหลาก น้ำก็จะมาเก็บตรงนี้ ทำให้ข้างล่างน้ำไม่ท่วม ตะกอนที่มากับน้ำก็จะเป็นปุ๋ยให้นาข้าว” อาจารย์ชวลิตอธิบายถึงความพิเศษของระบบนิเวศนี้ที่ถูกหลงลืม

“ปัจจุบันเรารู้แค่ว่าปลาซิวสมพงษ์วางไข่ที่นี่ในช่วงน้ำท่วม แต่ในช่วงน้ำลด เรายังไม่รู้ว่ามันไปอยู่ที่ไหน มีคนพยายามไปดำน้ำตามหาในลำคลองใกล้ๆ ก็ไม่เจอ”

สำหรับทุ่งใหญ่ปากพลี ไม่ใช่แค่เป็นบ้านแห่งสุดท้ายของปลาซิวหายากชนิดนี้เท่านั้น แต่ยังเป็นแหล่งอาศัยทำรังของเหยี่ยวอพยพหลายชนิด และน่าจะเป็นพื้นที่สุดท้ายในไทยที่ชาวบ้านยังปลูกข้าวป่าพันธุ์ดั้งเดิมเอาไว้ ซึ่งเป็นพันธุ์ข้าวที่ยืดหนีน้ำได้หลายเมตร เมื่อน้ำลด ชาวบ้านก็จะนั่งเรือเกี่ยวข้าว และข้าวป่าประเภทนี้คือวัตถุดิบชั้นดีของแป้งข้าวเจ้า ที่นำไปทำเส้นก๋วยเตี๋ยวและขนมไทยหลายชนิด

“แต่ก่อนที่ราบภาคกลางก็เป็นทุ่งน้ำท่วมแบบนี้ แต่ต่อมาระบบนิเวศเปลี่ยนไป ทั้งเปลี่ยนเป็นการทำนาปรัง ทั้งนิคมอุตสาหกรรม จนน้ำเสีย” อาจารย์ชวลิตเล่าถึงสิ่งที่สูญเสียไปที่ยิ่งใหญ่กว่าปลาซิวสมพงษ์

นอกจากนั้น การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศก็มีผล โดยเฉพาะถ้าฝนแล้ง ก็อาจกระทบต่อความอยู่รอดของสิ่งมีชีวิตหลายชนิดในระบบนิเวศนี้ รวมทั้งการสร้างเขื่อนที่ต้นน้ำ รอบๆ ป่าเขาใหญ่ ซึ่งจะส่งผลต่อระดับน้ำขึ้นน้ำลงของทุ่งน้ำท่วม รวมถึงคุณภาพน้ำ ซึ่งอาจทำให้ปลาซิวชนิดนี้หายไป พร้อมๆ กับสัตว์น้ำและพืชพันธุ์หลายชนิดที่เรายังไม่รู้จักแม้กระทั่งชื่อ ไปจนถึงความมั่นคงทางอาหารของชาวบ้านในพื้นที่ที่มีรายได้จากการจับปลาในพื้นที่เหล่านี้ ซึ่งไม่เคยมีใครประเมินเป็นตัวเลข ดังเช่นบทเรียนจากการหายไปของปลากดหัวผาน หลังการสร้างเขื่อนที่กลางน้ำบางปะกงจนทำให้คุณภาพน้ำแย่และปิดกั้นเส้นทางของปลานี้

“ข้อได้เปรียบของปลาซิวสมพงษ์เมื่อเทียบกับนกกระเรียนคือ มันยังไม่หายไป การอนุรักษ์ไว้ง่ายกว่าการทำให้กลับมาเยอะมาก” อาจารย์ชวลิตสรุปประเด็นสำคัญ

“การรักษาความหลากหลายทางชีวภาพ ไม่ใช่การรักษาแค่ชนิด ซึ่งเป็นแค่ตัวบ่งชี้ แต่คือการรักษาระบบนิเวศทั้งระบบ การที่สัตว์ชนิดหนึ่งสูญพันธุ์ไป ก็เหมือนกับการที่น็อตบางชิ้นถูกดึงออกไปจากรถยนต์ ชิ้นแรกอาจไม่เป็นอะไร แต่ถ้าดึงออกไปเรื่อยๆ วันหนึ่งรถจะวิ่งไม่ได้ แต่ถ้าหากเป็นน็อตที่ถูกดึงออกไปจากเครื่องบิน ก็เป็นเรื่องสาหัสกว่าได้”

สื่อสารสู่สาธารณะ – เมื่อศิลปะส่งเสียง

“สัตว์ทั้งสามชนิดที่เราพูดถึงในวันนี้ล้วนอยู่นอกเขตพื้นที่อนุรักษ์ นั่นแปลว่า การจะทำให้สัตว์เหล่านี้อยู่ได้ ต้องอาศัยการมีส่วนร่วมของชุมชน พวกเขาต้องรู้ว่านี่คือตัวอะไร สำคัญยังไง แล้วมันจะนำอะไรมาสู่ชุมชน จนเกิดเป็นความหวงแหน ความภาคภูมิใจ ถ้าชุมชนไม่เข้มแข็ง ก็ต้องมีคนที่อื่นเข้าไปบอกว่า ของมีค่าอยู่หลังบ้านคุณนะ อาจจะเริ่มจากเด็ก จากผู้เฒ่า ครู หรือผู้นำชุมชน ที่จะเป็นผู้นำชักชวนให้คนอื่นมาสนใจ” หมอบริพัตรให้ความเห็นถึงแนวทางอนุรักษ์ที่ควรจะเป็น

“ทั้งสื่อ นักเขียน ศิลปิน ทุกคนต้องช่วยกัน ไม่จำเป็นต้องเป็นนักอนุรักษ์ แต่แค่เราเห็นคุณค่า แล้วเอาสิ่งที่กระทบใจออกมาสื่อสาร ทำยังไงที่ให้ตั้งแต่ตื่นจนหลับ มีเรื่องราวพวกนี้อยู่ในชีวิตของคน อยู่ในเฟซบุ๊ก ในทวิตเตอร์ ในติ๊กต่อก หรืออะไรก็แล้วแต่” หมอบริพัตรพูดถึงความหวังที่อยากเห็น

ดังเช่นที่แกลเลอรี่ศิลปะที่ชื่อ Warin Lab Contemporary แห่งนี้ ฝน-สุคนธ์ทิพย์ ประหาร​ภาพ ตั้งใจเปิดขึ้นมาสำหรับแสดงงานศิลปะเพื่อสังคมโดยเฉพาะ ซึ่งเธอเล่าว่า แรงบันดาลใจในการก่อตั้งมาจากเมื่อครั้งที่ไปดูนิทรรศการที่พิพิธภัณฑ์ศิลปะในเชียงใหม่ ที่ศิลปินได้แสดงภาพถ่ายงานศพของคนหลายร้อยคนที่ถูกฆาตกรรม ซึ่งเป็นผลจากการต่อสู้เพื่ออะไรบางอย่างในพื้นที่

“เราออกมาจากนิทรรศการนั้นด้วยความรู้สึกสะเทือนมาก เรารู้สึกว่า ทำไมเราไม่เคยรู้เลยว่าเคยมีเรื่องแบบนี้เกิดขึ้นในประเทศเรา คนเหล่านี้โดนกดขี่ แต่เราไม่เคยรู้ เหมือนเราอยู่ในโลกบับเบิลที่เรื่องราวใน News Feed จะมีเฉพาะเรื่องราวแคบๆ

“เรามาดูศิลปะ แต่เราได้รู้ในสิ่งที่ไม่เคยรู้มาก่อนในชีวิต ซึ่งที่ผ่านมา เราแค่ใช้ศิลปะสื่อสารเรื่องความสุนทรีย์เท่านั้น แต่พอเราเห็นนิทรรศการนั้น ทำให้เราเริ่มอยากทำประเด็นด้านสังคม อยากให้ศิลปะมีบทบาทมากกว่าแค่ความสุนทรีย์” เจ้าของแกลเลอรี่บอกเล่าถึงความตั้งใจ

และนั่นก็คือจุดเริ่มต้นของสถานที่แห่งนี้ และด้วยความที่ประวัติของพื้นที่นี้คือบ้านเก่าของ นพ. บุญส่ง เลขะกุล นักธรรมชาติวิทยาคนสำคัญของเมืองไทย ผู้ริเริ่มหนังสือคู่มือดูนก ดูผีเสื้อ และเป็นผู้ผลักดันให้เกิดพระราชบัญญัติคุ้มครองสัตว์ป่าและพระราชบัญญัติอุทยานแห่งชาติ ทำให้สุคนธ์ทิพย์ตั้งใจว่า ธีมของปีแรกนี้จะใช้พื้นที่สื่อสารด้านสิ่งแวดล้อม โดยเมื่อต้นปีที่ผ่านมา ได้มีการแสดงผลงานศิลปะจัดวางในชื่อ ‘Swamped : ท่วม’ ที่พูดถึงปัญหาขยะและเศรษฐกิจหมุนเวียน และเธอก็ตั้งใจว่าจะสื่อสารในธีมสิ่งแวดล้อมทั้งปี

“การสื่อสารผ่านศิลปะมันเสพง่าย เข้าถึงกลุ่มคนอายุน้อยลง อย่างในช่วงงาน Bangkok Design Week ก็มีคนเข้ามาถ่ายรูปเยอะมาก ซึ่งคนเหล่านั้นอาจไม่เคยรู้เรื่องนี้มาก่อน ก็หวังว่ามันจะเป็นแรงกระเพื่อมอย่างหนึ่ง” สุคนธ์ทิพย์กล่าวถึงความหวัง

“เราไม่อยากให้นิทรรศการของเราเป็นการบ่น แต่อยากให้คนออกไปรู้สึกว่า การกระทำของเราทุกอย่างมีผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม เราอาจพาสมันกลับมาไม่ได้ แต่เราก็มีอีกหลายสิ่งที่ยังทำได้ ซึ่งทุกคนก็จะมีแนวทางของตัวเอง เราอยากให้พื้นที่ตรงนี้เป็นเหมือนการหยอดเมล็ดพันธุ์เล็กๆ ในใจเขา แล้วให้มันไปบานต่อข้างนอก” เจ้าของแกลเลอรี่ทิ้งทาย

Source: https://readthecloud.co/reincarnation-iii-ecologies-of-life/

Read The Article

IN THE PRESS - pluralartmag.com

Animal Planet : In Conversation with Ruangsak Anuwatwimon and Loredana Pazzini-Paracciani

The drill is simple, yet it’s one that we can hardly keep in mind. Don’t fool with Mother Nature. And take responsibility for your behaviour towards all species. This is what the pandemic is teaching us, and what Thai artist Ruangsak Anuwatwimon has been speaking about through more than a decade of highly impactful, heartbreaking artworks.

 
Donec magna tortor, pretium ac lectus ut, egestas sodales leo. Fusce at placerat ligula.
 

His new show at Warin Lab Contemporary, Bangkok (from May 12 to July 10, 2021) is called Reincarnations III – Ecologies of Life and focuses not only on the impact of the disappearance of animal species, but also the hidden or forgotten national narratives about natural ecosystems. The exhibition features newly-commissioned life-size installations made of newspaper clippings and debris in papier-mâché, representing the extinct Japanese wolf and the Schomburgk’s deer.  The show also features a reproduction of the extinct Bhutan glory butterfly.

“I deeply admire Ruangsak’s art practice in its intersection with activism, social justice, and environmentalism,” says the exhibition’s curator Loredana Pazzini-Paracciani, whose focus and research has consistently been on migration and displacement in the face of political changes. When the opportunity to collaborate with Warin Lab Contemporary on environmental topics presented itself, she thought of Ruangsak immediately.

 The artist and the curator first collaborated around ten years ago, for an ICA Singapore group show curated by Loredana called “Cut Thru : A View on 21st Century Thai Art”.

 “Ruangsak’s work, in particular, was memorable and mesmerizing,” she recalls “Titled the Ash Heart Project the installation presented several suspended sculptures fashioned to resemble human hearts. Each heart was made of the ashes of animal and plant species that had died due to some form of human interaction with the environment.”

 

 I spoke to the artist and the curator for insights into their new show.

Ruangsak, can you please tell us about the genesis of the Reincarnations project, and how your residency at the Centre of Contemporary Art in Kitakyushu, Japan, had an impact on the development of your initial idea? 

 RA: It’s quite a long story which started with my obsession with the story of the Bhutan glory butterfly. This species went extinct just one year before I was born. Around 2012 I asked one friend working in genetics if it was possible to clone (the butterfly). He said it was possible to clone it – although expensive – but we would have to know what kind of plants the insect ate. Since we didn’t have the information, it couldn’t be cloned. However, in 2018 I got the opportunity to do a one-year residency in Japan, and decided to delve deeper into the project.

There, I started developing the project for Reincarnations, as Japan has a huge collection of Bhutan glory butterflies in Tokyo University. Other occurrences pushed me to explore the idea further, including the death of the last male Northern white rhino – there were only three left in the whole world and two were females. That year we also witnessed the mysterious extinction of the Japanese wolf.

The show is not only a denunciation of the disappearance of animal species but also an investigation of the way different narratives enter and exit the public consciousness. How did this concept evolve during the different iterations of the project?

 RS: (I learned that) each species doesn’t go extinct so rapidly. In many cases it’s because humans take up natural resources which are necessary to the survival of these animals. But of course, each issue is different depending on the context, and the story is not that linear. For example, the Bhutan glory butterfly’s habitat has been depleted (specifically) due to  deforestation and the creation of opium plantations.

 I have also investigated how social and environmental issues have been perceived over the last 20 years in Thailand. Decades ago, it was commonplace thinking that the Government or the Ministry of Natural Resources had to be responsible for the use of our resources, but today we realise that it’s up to us as well, to influence social and environmental policies.

Loredana, what is the importance of this exhibition at this particular moment in time?

LP: The ongoing coronavirus emergency has spotlighted the consequences of our precarious attempts to ‘tame’ Mother Nature so this exhibition acquires even more significance in relation to questions on the sustainability of our ecosystem. However, the exhibition also addresses important and ongoing reflections in terms of the economy and distributions of power. On one hand, the project looks at ecologies of life that are in danger of extinction or which are already extinct as a consequence of human actions, and on the other, it highlights the impact of nature and human interaction at the economic and geopolitical levels.

The case of the Schomburgk’s deer, for instance, developed for Reincarnations III is a case in point: native to Thailand, this type of deer was last seen alive in the wild in 1932 and declared extinct in 1938, however, the only embalmed exemplar resides not in Thailand, its home country, but in the National Museum of Natural History in Paris. Adding to its colonial trajectory, this local deer species was named after Sir Robert Schomburgk, who served as British consul in Bangkok from 1857 to 1864.

Left unresearched for many years, it was only in the mid-1960s that the Schomburgk’s deer was acknowledged as an extinct species in Western writing, and accordingly entered into colonial narratives.

The history of the location of Warin Lab Contemporary is also significant. Ruangsak, what are the connections between the site that Warin Lab Contemporary occupies, and this extinct species? 

RA: When Loredana first proposed to exhibit in this space, I didn’t realize immediately how connected it was to the Reincarnations project. I later discovered that amongst other things, the venue was once the house of Dr. Boonsong Lekagul, a Thai medical doctor, biologist, ornithologist, herpetologist, and conservationist, who was one of the first to fight to preserve wildlife in Thailand. In the 1950s and 60s, he also produced and collected several books on wildlife, including the Schomburgk’s deer.

Loredana, what has been the biggest challenge in setting up Reincarnations III?

LP: I was familiar with most of Ruangsak’s previous works and in particular with his work for the Singapore Biennale 2019, which was part of the ongoing Reincarnations project. So when he mentioned that he was keen to develop Reincarnations III for Warin Lab Contemporary I was very excited. At the same time, I also realized that I had to learn a lot about animal species and the environment in order for me to develop this project with the artist. This in itself was a challenge, because, despite my interest and dedication to natural matters and their intersection with recorded mainstream histories, my knowledge at the scientific level was very limited compared to the artist. So, I started studying and documenting things  for myself.

You went on a field trip with Ruangsak to Rangsit City to research the lost natural habit of the Schomburgk’s deer. Can you tell us about that experience?

LP: The trip had been postponed several times due to the flaring up of new COVID clusters, so that was an additional challenge specific to this particular time in human history. When it finally happened, the site visit to Rangsit provided me with a great opportunity to interact in a physical way with the environment that this particular deer species had inhabited in the 20th century. Sadly, today it is  no longer the same as it used to be. In fact, while investigating, we came to realise  that many other species had disappeared too, often leaving few traces in natural history books,  thereby posing the bigger question of who owns and writes history.

Indeed the different narratives around extinction and ecology are a big focus of the art exhibition. Being narrative-makers themselves, what are the responsibilities of curators in the art world?

LP: As I wrote in an article a few months ago on art and the environment, artists and curators around the world have been taking collective action in raising awareness on environmental threats. As Lucy Lippard discusses in her book Undermining: A Wild Ride Through Land Use, Politics, and Art in the Changing West, subversion is one way in which artists can resist acts of greed and inequity which harm the environment

 As a curator, I feel it is part of my ethical call to discuss these complex issues through art as a tool for social activism and collective support.

Ruangsak, after years of working as an artist-activist, have you drawn any new conclusions about the role that artists can have in effecting social change?

 RA: It’s difficult to say! In my opinion, an artist alone can’t possibly portray all the (relevant) information with balance. I have also been questioned about the actual results on policies that artists can have through their work. However, I feel it’s not about the results per se, but rather about opening a space for dialogue and criticism on how things have been done so far. It’s about researching and investigating areas that no one pays attention to. But do we still have hope for the future? Yes! While Reincarnations deals mostly with the past and present states of the environment, I feel that the enhancing of our awareness will also (help to) shape our future.

 _________________________________________

Reincarnations III – Ecologies of Life is presently showing at Warin Lab Contemporary, Bangkok till July 10, 2021. We urge all readers to visit responsibly and in line with existing pandemic management measures.

Source: https://pluralartmag.com/2021/06/08/animal-planet-in-conversation-with-ruangsak-anuwatwimon-and-loredana-pazzini-paracciani/

Read The Article

IN THE PRESS - bangkokpost.com

Extinctions as seen through art

Ruangsak Anuwatwimon’s ‘Reincarnations III – Ecologies Of Life’ exhibition at Warin Lab hopes to raise awareness about the role humans play in disappearing wildlife

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Donec semper, justo et imperdiet cursus, metus dolor fringilla nulla, in euismod enim diam et mauris. Proin vestibulum gravida dui, a congue eros fringilla sit amet. Donec magna tortor, pretium ac lectus ut, egestas sodales leo. Fusce at placerat ligula. 

On show at Warin Lab Contemporary art gallery, the “Reincarnations III – Ecologies Of Life” project by Ruangsak Anuwatwimon is a site-specific work. The art gallery is the former home of Dr Boonsong Lekagul, a medical doctor and the first ecologist in Thailand to advocate the need to preserve endangered animal species in the country.

This is an appropriate venue for “Reincarnations III – Ecologies Of Life” since the exhibition tackles animal extinction issues. Ruangsak created installations related to three extinct animals — the Bhutan glory butterfly, the Japanese fox and Schomburgk’s deer — in order to make people question their role in contributing to animal extinctions and the consequences to ecology when this happens.

Ruangsak’s idea about “Reincarnations” began in 2012 with his interest in butterflies, especially the extinct Bhutan glory, and his desire to clone them. However, after talking with his geneticist friend, he realised that to clone the Bhutan glory, many requirements would be involved.

“My friend questioned why I wanted to clone the Bhutan glory. I simply wanted to bring back the animal from extinction. However, I do not know the diet of the Bhutan glory butterfly. Some people said it probably fed on a rare plant called Aristolochia which grows in the mountains. Since the plant is hard to find, the butterfly will not have a steady food source, so I thought if I cannot revive the Bhutan glory, I can at least bring back the history of its existence,” said Ruangsak.

The Bhutan glory could be found only on the mountains of Doi Chiang Dao in northern Thailand, but it became extinct in the 1970s due to unethical collection practices. At Warin Lab Contemporary, Ruangsak created an image of the Bhutan glory in colourful high-resolution papers. He also displayed a stamp by Thailand Post and a book that had pictures of a similar butterfly that was mistaken to be the Bhutan glory.

“The butterfly in the stamp and the book was a Myanmar butterfly. The Bhutan glory’s wings are brown with some orange spots. As a small animal, a butterfly is often undervalued and most people cannot differentiate between them. When large animals like rhinos or kouprey become endangered, there is news about it. However, a butterfly vanishes, people are unaware,” the artist said.

In 2018, after the last male northern white rhino died, Ruangsak developed “Reincarnations” during his residency at the Center of Contemporary Art in Kitakyushu, Japan. Ruangsak conducted research about the Japanese wolf, which was last seen alive in the early 20th century. According to his research, the Japanese wolf was considered the guardian of the emperor and a god. At the exhibition, a map of Japan is displayed and the location of wolf shrines are marked on it.

“Most areas where the wolves used to live do not have wolf shrines. Instead, there are many shrines in Tokyo and Kyoto, which are the centre of power. Authorities ruled with the wolf spirit. It is a power in terms of spirit which people use to make deals or requests for things. Kyushu Island is an area where wolves lived but they went extinct over a hundred years ago. When my exhibition was displayed there, many native Kyushu did not know that wolves used to live in the area. In addition to the map of shrines, I created a papier-mache sculpture of a Japanese wolf from pages of Japanese mangas and novels which have content related to the wolf,” he explained.

Besides creating artwork related to animal extinction, Ruangsak also created art pieces that focused on two critically endangered Singaporean species of trees — the Hopea sangal and Sindora wallichii — at the Singapore Biennale in 2019.

Along with the butterfly and the wolf, a newly commissioned piece on show at “Reincarnations III – Ecologies of Life” is a life-sized installation of a Schomburgk’s deer. It was created from various materials — soil, rocks, glass, brick, scallops — collected from areas relevant to the deer such as Chulalongkorn Watergate, Future Park Rangsit Shopping Mall and various canals. Ruangsak visited locations where Schomburgk’s deer roamed or were captured to collect material and spoke to local people. He discovered that Schomburgk’s deer were driven from Rangsit Field because Bangkok was expanding. They were hunted and their numbers dwindled until they eventually went extinct. However, Ruangsak found that there was no record of the extinct deer such as height, lifespan, sounds and complete antlers. Since a replica of a Schomburgk’s deer cannot be found in Thailand, the artist travelled to France.

“I visited the National Museum of Natural History in Paris because the only embalmed replica of a Schomburgk’s deer is displayed there. This Schomburgk’s deer was sent from Thailand to France as a present along with other deer when it was very young and did not have antlers yet. Also, in the past, many people in Thailand who collected antlers of Schomburgk’s deer threw them away in canals or gave them away to temples because they were afraid of the consequences of violating the law regarding wildlife conservation. This caused misunderstanding about locations of Schomburgk’s deer because many antlers were found in Isan, but the deer lived in central Thailand,” he said.

“Reincarnations III” hopes to inspire visitors to not contribute to any more cases of animal extinction. The artist also hopes to continue his reincarnations series to remind people to be aware of possible animal extinctions.

“We are not in the 70s when people hunted animals and thought every creature could be revived. Existing species should not become extinct. The reincarnation series uncovers the root cause of each extinction. I hope to continue the series and it will soon cover 10 to 20 extinct species. So, it will be like a museum of human errors. I do not want to be dramatic but a certain species of male bird in Hawaii has been calling for its female mate for two years because he is the only one that is left in the world. Imagine if the bird is a person, what would it be like?” concluded Ruangsak.

“Reincarnations III – Ecologies of Life” runs at Warin Lab Contemporary, Charoen Krung 36, until July 10. Admission is free. View the exhibition online at Warin Lab Contemporary YouTube channel. Visit facebook.com/WarinLabContemporary.

Source: https://www.bangkokpost.com/life/arts-and-entertainment/2141551/extinctions-as-seen-through-art






Read The Article

Artists

Ruangsak Anuwatwimon
Ruangsak Anuwatwimon

Ruangsak Anuwatwimon (1975) is a Thai contemporary artist based in Bangkok, Thailand. He is passionate in Art and Nature and is interested in the future evolution of the human species, which often becomes the topic of his research. Based on the “Regenerate Sculpture” concept, in his works he wonders how human beings can resolve the problem of extinction and evolution. One of his seminal works, the Ash Heart Project (2010), encompasses a total of 270 heart-shaped artworks made from the ashes of 270 different flora and fauna species. Most of dead or decayed specimens were found in the local areas throughout Thailand. As part of the project, the artist burned the specimens to ashes and re-shaped them into heart-shape sculptures. Another remarkable work is the GOLEM project exhibited at BKK Art House, Bangkok (2011) and at Palais de Tokyo, Paris (2015). The concept behind GOLEM is the construction of a utopian human being, whose parts are made from ashes of animals and plants.

Across all his ashes-based project Anuwatwimon reflects on the protagonist relationship that humans have with nature. He employs diverse mediums to express his ideas and challenges the perimeters of what constitutes an artwork. His conceptual projects explore social, cultural, and moral grounds of human societies.

Artist Page

Curator

Loredana Pazzini-Paracciani
Curator
Loredana Pazzini-Paracciani

Loredana Pazzini-Paracciani is an independent scholar and curator of Southeast Asian contemporary art. Her research and curatorial practice revolve around critical sociopolitical issues in Southeast Asia, advocating a counter-hegemonic and non-Western-centric discourse. Her articles have appeared in several academic journals such as Visual Anthropology, Routledge UK;  Photographies, Routledge and University of Westminster UK;  Frames Cinema Journal, University of St Andrews, UK; Convocarte: Revista de Ciências da Arte, Lisbon University, Portugal; and M.A.tter Unbound, LASALLE College of the Arts, Singapore, among others. Together with Patrick D. Flores, she co-edited the anthology Interlaced Journeys: Diaspora and the Contemporary in Southeast Asian Art, published in 2020 by Osage Art Foundation, Hong Kong. 

Notable museum exhibitions she has curated include Matrilineal solo show by Jakkai Siributr at 100 Tonson Foundation, Bangkok (2024); Déjà vu: When the Sun Rises in the West solo show by Natee Utarit at Silpakorn Art Center, Bangkok (2022); Homecoming /Eventually at UP Vargas Museum, Manila, Philippines (2021); Diaspora: Exit, Exile, Exodus of Southeast Asia at MAIIAM Contemporary Art Museum, Thailand (2019); and Architectural Landscapes: SEA in the Forefront for InToAsia: Time Based Art Festival 2015 at Queens Museum, New York. Loredana served as one of the curators for the Bangkok Art Biennale 2022. 

 

More Details
We and our partners use cookies to collect information about you for Functionality, Analytics and Marketing.
By clicking 'ACCEPT' you consent to all these purposes accordance to our Privacy Policy. You can manage your preferences by clicking "".